Even in de huid van een ander
Als 12-jarige verheugde Alie Koops-Hadders zich enorm op het schoolreisje de andere dag. Helaas werd ze ziek. Ze kan zich haar teleurstelling nog levendig voor de geest halen. “Het was de eerste keer dat ik door had dat het niet altijd gaat zoals je wilt.”
Moed en vertrouwen
Tiny Westra-Sissing verloor haar eerste man in de Tweede Wereldoorlog. Jaren later kreeg ze zijn trouwring terug. “Ik was helemaal overdonderd.”
Zo toevallig kan het leven zijn
Op het dressoir in de huiskamer van Gerrit Freriksen staat een zwart-witfoto van zijn moeder. Zijn moeder was belangrijk voor hem. “Haar foto heb ik steeds overal mee naar toe genomen, waar ik ook woonde.”
Aardappels, turf en cultuur
De vader van Antje Mulder-Geitz vervoerde aardappels per boot, Antje fietste langs de kant mee om de bruggen open te draaien. “Deze scheepstoeter is voor altijd verbonden aan mijn jeugd. Als ik aan die tijd terugdenk, dan denk ik aan het veen, aan het schip, maar ook aan cultuur.”
Ik geniet nog steeds!
Dinie Schuitema-Krul groeide op in Klazienaveen. Tijdens een logeerpartij bij haar zus en zwager in Den Haag leerde ze haar man kennen. Na 33 jaar Den Haag gingen ze in 1978 terug naar Emmen. Midden in de corona-tijd verhuisde ze naar Holdert. Een moeilijke periode, vindt ze.
Ik wil kindertjes blij maken
Betty Boelens-Timmer en haar zus kregen ieder een prachtige pop toen ze klein waren. “Ze hingen in de doos aan de muur. We mochten er niet mee spelen, alleen maar naar kijken.” Nu heeft Betty een hele verzameling poppen waar ze prachtige kleertjes voor maakt.
Als er wat te doen is, ben ik er bij
Grietje van der Werf heeft het goed naar haar zin in Holdert. “Mijn vriendin Betty leerde me breien. Ik wist niet dat ik het kon!”
Winkelvrouw in hart en nieren
Bieny Wösten-Zaan en haar man Henk hadden jarenlang een zaak in Emmer-Compascuum. Eerst in textiel en manufacturen, later in woninginrichting. “Als er een lastige klus was, dan ging ik terug naar de stoffeerderij en zocht ik het helemaal uit.”
Nu ga ik op reis in mijn hoofd
Jan Plante werkte als jurist en reisde daarnaast als reisbegeleider de hele wereld over. Van Zuid-Afrika en Europa tot het Midden-Oosten en Marokko. Sinds december 2020 woont hij in Holdert. Op de vensterbank in zijn huiskamer ligt een fossiel dat hij meenam van één van zijn reizen. “Het is een aandenken aan een mooie tijd.”
Een liefdevolle jeugd
Toen de moeder van Thea Breukelaar-Te Kamp in 1915 trouwde, kreeg ze eierdopjes en een peper-en-zout stel van de mevrouw waar ze in betrekking was. Meer dan 100 jaar oud, maar ze zien eruit alsof ze net uit de winkel komen. “Mijn moeder heeft ze nooit gebruikt.”
We gaan weer naar de rust toe
Truus de Vreede-Buijing groeide op in het Westland en trouwde met een tuinder. Haar man ging op de brommer naar Emmen omdat hij hier grond voor een eigen tuinbouwbedrijf kon krijgen. “De tegels kregen we van een vertegenwoordiger van tuinbouwkassen. Ze staan nog steeds in de kast.”
Een heel leven in je hoofd
Geesje Dries-Stel kijkt terug op een mooi leven met veel herinneringen. “Ik kan uren in mijn stoel zitten. Een beetje muziek op de achtergrond, en dan beleef ik van alles.”
Ik neem het zoals het komt
Willy van der Zanden was onderwijzeres op een basisschool in Zwartemeer. “Ik keek heel erg naar wat de kinderen nodig hadden, waar ze aan toe waren. Dat is mooi werk.” Daarnaast schilderde ze met heel veel plezier aquarellen.
Ik ben zelf de baas
Els Lubbers-van Balen groeide op in de tropen en kwam uiteindelijk als onderwijzers in Barger-Oosterveld terecht. “Als het me uitkomt, ben ik een Hollander, en anders een Arubaan. Dat kan ook niet iedereen zeggen.”
Koekjes na kerktijd
Samen met negen broers en zussen groeide Nel Horn-Broekhuizen op in Rotterdam-IJsselmonde. Ze verhuisde zo’n zeven keer in haar leven en belandde uiteindelijk in Emmen. “De koekjespot van mijn moeder heb ik altijd bewaard.”
Warme Herinneringen Holdert
Op een dag ga je verhuizen naar een woonwijkcentrum. Soms omdat je dichter (maar wel zelfstandig) bij zorgverleners wilt wonen. Soms omdat je niet meer voor jezelf kunt zorgen. En wat neem je mee, wat laat je achter? Bij het uitzoeken van je spullen kom je dan ineens een voorwerp tegen dat je al heel lang hebt bewaard. Je wilt het niet wegdoen, daarvoor is het je te dierbaar. Het kan iets kleins zijn, iets kostbaars misschien, maar het is een voorwerp dat voor jou betekenis heeft en herinneringen oproept.
Met Warme Herinneringen Holdert delen we de herinneringen die verbonden zijn aan de stap naar wonen in zorg en het meeverhuizen van zo´n dierbaar voorwerp. Vijftien bewoners van woonwijk-centrum Holdert kozen een voorwerp waar ze over wilden vertellen. Corona zorgde voor de nodige vertraging tijdens dit project, maar uiteindelijk gingen we – eerst met, later gelukkig zonder mondmasker – met iedereen in gesprek.
We werden overal even hartelijk ontvangen. Urenlang zaten we bij bewoners aan tafel of op de bank. En als we weggingen, waren we nog lang niet uitgepraat. We vonden het heel bijzonder dat de deelnemers hun herinneringen zo open met ons deelden.
De verhalen bewaren we in woorden (Elke), in schilderijtjes van de voorwerpen (Ellen) en in de prachtige portretten die Harry Cock van de deelnemers maakte. Maar ze gingen ook zelf aan de slag. Met hulp van deskundigen verbeeldden ze hun verhaal in de vorm van workshops mixed media en kleien, als dans, als toneelstuk en in twee gedichten.
Woonwijkcentrum Holdert was de ideale partner om dit project mee te doen. Zonder het enthousiasme en de betrokkenheid van Anja, Saskia, hun collega’s, de vrijwilligers en koordirigent Marlies hadden we het nooit zo mooi kunnen uitvoeren.
De vijftien deelnemers vormen het warm kloppende hart van dit project. Zij zijn een voorbeeld om in gedachten te houden. Hun enthousiasme en de gastvrijheid waarmee ze ons ontvingen, was fantastisch. En we leerden een belangrijke les: blijf je openstellen voor nieuwe ervaringen, dan houd je plezier in het leven. Het maakt niet uit hoe oud je bent. Het was een feest om dit project met hen samen te doen.
De kracht van een foto
Het bijzondere aan het maken van een portret is altijd de ontmoeting, de kennismaking. Soms is het een kort moment, maar vaker nog gaat er een gesprek aan vooraf. Zonder het maken van contact met degene die ik fotografeer, verliest de foto voor mij zijn kracht.
Regelmatig krijg ik bekende mensen voor de camera, die eraan gewend zijn om gefotografeerd te worden. Dan ben ik extra alert om niet afgeleid te raken door wat ik al gezien of gelezen heb. Interessanter zijn de mensen die ik niet ken. De verhalen waar ik niets van weet, de onbekende omstandigheden waar ik de foto ga maken. Hoe zorg ik ervoor dat de mensen ontspannen zijn? En vooral: hoe stel ik mezelf open voor een nieuw gezicht en een nieuw verhaal? Als er maar even een band ontstaat tussen de persoon en mijzelf, waarbij ook de omgeving of de achtergrond een rol speelt, dan kan ik na afloop de camera met een goed gevoel weer opbergen.
Ik maakte kennis met de 15 bewoners van Holdert en hun verhalen. Iedere bewoner met een voorwerp met herinneringen in zijn of haar eigen kamer portretteren, dat was het vaste gegeven. Een sterke combinatie, want door de herhaling komen de individuen des te sterker uit. Met enorm veel plezier heb ik de mensen een beetje leren kennen en kwam ik met mooie foto’s thuis.
Harry Cock
Workshops
Met de handen in de klei
Beeldend kunstenaar Ellen Kroeze maakte samen met Betty Boelens, Bieny Wösten, Grietje van der Werf, Thea Breukelaar en Truus de Vreede kunstwerkjes van klei.
Sommige bewoners werkten vroeger regelmatig met deeg. Broden kneden, koekjes bakken en andere heerlijk geurende etenswaren bereiden. In Holdert verdwijnen deze bezigheden naar de achtergrond. Maar eenmaal met de handen weer in de klei, komen er toch herinneringen boven.
Alle kunstwerkjes verbeelden een stukje uit het verhaal van de maker. Zoals het object van Betty Boelens, dat de liefde voor breien laat zien. Of neem het petje van Bieny Wösten, dat ze kocht voor het werken in het veen, bij de man die later haar echtgenoot werd.
Kneden, balletjes draaien, dunne sliertjes maken of platte platen uitrollen. De techniek is niet heel anders dan ze vroeger gewend waren. Alleen de kracht in de handen en vingers laat de deelnemers soms een beetje in de steek. De vrijwilligsters helpen daarom daar, waar het kan. Wat een toppers!
Bij de deelnemers ontstaat trots om wat ze ontdekken en creëren. Het plezier dat ze eraan beleven, zie je terug in de glinstering in hun ogen. ‘”Moet je nou toch kijken!”, zei Thea Breukelaar. “Mijn boterham met ei lijkt net echt, ongelofelijk!”
Iets nieuws leren is fijn. Elke dag weer uitgedaagd of verrast worden door jezelf of anderen blijft belangrijk, ook als je in een woonwijkcentrum woont.
Mixed media en schilderen
Beeldend kunstenaar Ellen Kroeze maakte samen met Nel Horn, Els Lubbers, Geesje Dries en Dinie Schuitema schilderijtjes over hun verhalen. Met mixed media zoek je afbeeldingen, kleine voorwerpen, papiertjes, tekstjes en kleuren bij elkaar waarmee je een verhaal wilt vertellen.
Met deze techniek konden de deelnemers prima uit de voeten! Al knippend en schuivend maakten ze een prachtige compositie voor hun collage. Zo verbeelden ze een deel uit het verhaal dat ze ons vertelden.
Foto’s van vroeger, knoopjes uit een naaidoos, en draadjes die speels naar beneden hangen. Voor Geesje Dries staan de knoopjes symbool voor alle kleding die ze vroeger naaide of verstelde. Els Lubbers gebruikte een gele knoop, bedoeld als de verwarmende zon die straalde over het Aruba van haar jeugd. Dinie Schuitema deed een prachtige vondst: ze liet de uitgeknipte harinkjes buiten het paneeltje bungelen. De hartjes op het paneeltje van Nel Horn verbeelden het liefdevolle gevoel waarmee zij terugkijkt op de tijd dat haar moeder op zaterdagmiddag koekjes ging bakken. De heerlijke geur, de gezelligheid, de smaak, het speciale moment na de kerkdienst, alle herinneringen komen weer boven.
De deelnemers waren in een middag klaar en dat vonden ze eigenlijk best jammer. “Zullen we volgende week een keer gaan schilderen? Dat lijkt ons leuk, met echte verf!”, zeiden ze bijna in koor. Het onderwerp werd een zonnebloem. Een stralende bloem die staat voor warmte en vrede. Belangrijk vanwege de oorlog die toen net was uitgebroken in Oekraïne en die ons allemaal bezig houdt. Aan het eind van de middag lagen er heel verschillende, maar stuk voor stuk prachtige zonnebloemen op tafel. “Vanavond vroeg naar bed”, verzuchtte een van de deelnemers. “Dat was hard werken!”
Stof genoeg voor poëzie
Gemeentedichter Berendy Gähler maakte een gedicht van het verhaal van Willy Van der Zanden.
Als het je gegund is, mag je oud worden. Vaak gaat dat gepaard met afnemende gezondheid, kracht en snelheid, en met het verlies van naasten en je rol in de samenleving. Het is een natuurlijke weg van afscheid nemen; meer en meer verwarm je je aan de herinneringen die je hebt meegenomen. Door met eerbied te kijken naar de weg die de oudere mens aflegt, groeit de compassie en het besef dat iedereen vroeg of laat afscheid neemt van (uiteindelijk) het leven zelf. Je wordt een herinnering. Dat ik in haar eigen taal en stijl mocht verwoorden hoe Willy dit beleeft en zo van haar ervaring iets tijdloos en blijvends kon maken, vind ik een eer.
Gemeentedichter Eddie Zinnemers maakte een gedicht van het verhaal van Gerrit Freriksen.Gerrit Freriksen is een levensgenieter.
Steeds als ik bij hem was, bood hij me een pilsje aan. Hij woont prachtig, op de hoogste verdieping in Holdert, met uitzicht op het Atlas Theater en Wildlands. Er is altijd reuring en daar houdt hij van. Hij heeft in zijn leven veel meegemaakt, stof genoeg voor een gedicht! De openheid en het vertrouwen van Gerrit was een verademing. In het gedicht gebruik ik bewust uitdrukkingen van hem. Ook paste ik het gedicht aan bij het ritme, de cadans van zijn manier van voordragen. Ik verheugde me op de bezoekjes en oefenmomenten. En natuurlijk op de presentatieavond, waarop Gerrit Freriksen zelf het gedicht gaat voordragen. Uiteraard zal een pilsje niet ontbreken.
Voetjes van de vloer
Danseres Miranda van Toor maakte een dans van het verhaal van Betty Boelens.
De dochter en achterkleinzoon van Betty Boelens waren meteen enthousiast om mee te doen aan het project Warme Herinneringen Holdert. Ze wilden het verhaal van hun moeder en overgrootoma graag dansen. Als dansmaker vond ik dit meteen een hele leuke opdracht omdat het persoonlijk is en drie generaties met elkaar verbindt. Bij het lezen van het verhaal van Betty was ik geïntrigeerd door hoe een gebeurtenis van vroeger een bijzondere wending kreeg. Samen met dochter Roelie en achterkleinzoon Thomas gingen we aan de slag om het poppenverhaal van Betty door middel van dans leven in te blazen. Thomas (8 jaar) moest wel even wennen aan de muziekkeuze, maar het is een cadeautje voor Betty op haar lievelingsmuziek.
Licht uit, spot aan!
Theatermaakster Femke Torensma maakte samen met Alie Koops een toneelstuk van haar verhaal.
Mevrouw Koops – Alie – is een ervaren toneelspeelster en komt zelf met veel ideeën. Het is dan ook heel leuk om met Alie te werken. Ze vindt het belangrijk dat we de humor erin houden en schudt geregeld een grap uit haar mouw. Ze improviseert met gemak een hele monoloog uit haar hoofd. Alie heeft veel verhalen waaruit we kunnen putten. Samen vertalen we deze verhalen naar het toneel. In drie scènes laten we drie verschillende punten uit Alie’s leven zien. Deze drie scènes hebben allemaal te maken met één object: de SOLA lepel en vork met inscriptie.
Boek
Atelier | Helderrood maakte een prachtig boek over het project Warme Herinneringen Holdert. U kunt het bestellen door een e-mail te sturen naar elke@dutchhatchwork.com.
Vermeld uw naam, adres en hoeveel exemplaren u wilt ontvangen. Wij sturen u dan de betaalgegevens. Zodra wij uw betaling ontvangen hebben, zorgen we dat uw bestelling bij u bezorgd wordt.
Prijs per boek: € 25,- (dit is excl. € 4,10 portokosten)
Met dank aan
Dit project is mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun van gemeente Emmen en provincie Drenthe (Podium Platteland).
Met dank aan Sicco Bijl, Anne de Jong en Boris Brink.
We voerden het project samen uit met woonwijkcentrum Holdert, onderdeel van Treant Zorggroep. Mede dankzij de betrokkenheid en enthousiasme van Anja Strijker en Saskia Schnoing, de inzet van vrijwilligers en het beschikbaar stellen van tijd, middelen en ruimte is het een prachtig project geworden.
In een vroeg stadium sloot ook fotograaf Harry Cock zich bij ons aan. Zijn portretten van de deelnemers in hun huiskamers zijn een onmisbaar en prachtig onderdeel van het project,
‘Hart voor Holdert’ financierde de fraaie lijstjes om de schilderijen die Ellen maakte van de voorwerpen. Een gift met een ́’gouden’ randje!
Fijn dat jullie meededen, theatermaker Femke Torensma, danseres Miranda van Toor, gemeentedichters Berendy Gähler en Eddie Zinnemers en koordirigent Marlies Hoorn!
Bedankt ook Dick Lubbersen, voor je inzet en betrokkenheid bij het hele project en vooral bij de vormgeving van dit boek.
Tot slot dank aan de echte sterren in de verhalen, de deelnemers: Nel Horn-Broekhuizen, Truus de Vreede-Buiijng, Gerrit Freriksen, Antje Mulder-Geitz, Els Lubbers-van Balen, Betty Boelens-Timmer, Alie en Geert Koops-Hadders, Tiny Westra-Sissing (†), Grietje van der Werf, Geesje Dries-Stel, Dinie Schuitema-Krul, Bieny Wösten-Zaan, Willy van der Zanden, Jan Plante en Thea Breukelaar-Te Kamp.
We kunnen het niet vaak genoeg zeggen: het was een feest om dit project met jullie samen te doen.